Familia nekazaritza Afrikan: erronkak, gobernantza eta INADESen “kolpe bikoitza”
Norbaitek esan zuen munduari begiratzea mundua aldatzen hastea dela. Aste honetan, Lomé, Togoko hiriburua, erronkaz beteriko etorkizun bati aurre egin behar dion landa-munduari begira dago: alde batetik, Afrikako 19 herrialdetako Familia Nekazaritzako Batzorde Nazionalak FAOren ondoan eseri ziren, Familia Nekazaritzaren aldeko Nazioarteko Hamarkadaren esparruan dituzten ekintza-estrategiak eztabaidatzeko, arreta berezia jarriz genero-berdintasunean eta gazterian, bai eta ekoizpen-eredu horren integrazioan ere –gogora dezagun, munduko biztanleriaren %80 elikatzen duela–. Hiriaren beste muturrean, eta Alboan bertan zela, INADES Sareak (Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Afrikako Institutua) 10 herrialdetako (KED, Ruanda, Burundi, Txad, Boli Kosta, Togo) Bulego Nazionaletako 60 ordezkari baino gehiago biltzen zituen. Burkina-Faso, Tanzania, Kenya eta Kamerun) Nazioarteko Batzar Nagusia egiteko.
1975ean sortu zen INADES-Formation, eta Afrikako landa-komunitateekin batera lan egiten du, haien garapena bultzatzeko eta guztien ongia sustatzeko. Bere ikuspegia «landa-mundu oparo eta eragingarria» da, eta bere misioa biztanleen eraldaketa sozial eta ekonomikoa sustatzea da, haien parte-hartze aske eta arduratsuaren bitartez. Haren ekintzak helburu hauek ditu: familia-nekazaritzan oinarritutako elikadura-sistema jasangarriak garatzea; Erkidegoko mikrofinantzak, garapenerako elkartasun-funtsen (FONSDEV) eta aurrezki- eta kreditu-taldeen (GEC) bidez; gobernantza inklusiboaren aldeko herritarren zaintza; eta erresilientzia eta komunitateen egokitzapena indartzea klima-aldaketaren aurrean. Alboanek eta Inadesek ia 20 urte daramatzate elkarrekin lanean, Burundin, Txaden eta Ruandan, besteak beste.
INADESentzat, 2025 aldaketa-urtea da, eta Batzar honetan egonezina, ikusmina… nabari da. Hasteko, abenduan, azken 15 urteetan indarrean egon den plangintza estrategikoari betoa jarriko zaio (Orientazio Estrategikoen Dokumentua, DOS 2010-2025). Alde horretatik, lan handia egin da azken urtean: zuzendarien bilerak, kontsultak bulego bakoitzean, inprimakiak on line (Alboan ere kontsultatu zen)... DOS 2026-2040 berrian jarraitu beharreko jarraibideak zehazteko. Hemen parentesi bat eginez, gure plangintza-kulturak 4-5 urte baino gehiago ez dituenean, pentsa dezake 15 urte betikotasun bat dela; hala ere, ulertu behar da DOS tresna kontzeptual bat dela, herrialde bakoitzeko bost urteko plangintzetarako oinarri gisa balio duena, eta jarraitu beharreko ekintza-ildo batzuk ezartzen dituela, gero Bulego Nazional bakoitzak bere etxeko testuinguru berezira egokitzen dituenak.
DOS-a errealitatearen begirada prospektiboan oinarritzen da: epe luzeko planifikazio ikuspegi bat da, aldaketa eszenatoki ezberdinak eta aurre egiteko estrategia ezberdinak kontuan hartzen dituena. Begirada prospektiboak plangintza estrategikoa elikatu eta estimulatzen du, baina sarritan talka egiten du gobernuen plangintzarekin, epe laburragokoa (legegintzaldietan oinarritua) eta beste interes sasi-interes batzuekin. Horren adibide garbia da Lagoseko Ekintza Plana (1980-2000). Afrikako Batasunak estrategia hori babestu zuen, Afrikak Mendebaldeko herrialdeekiko duen mendekotasuna minimizatzeko, bere baliabideak erabiliz eta hainbat neurri sustatuz, hala nola nekazaritzaren, industriaren, giza baliabideen, merkataritzaren eta energia-politikaren garapena.
Dokumentu hau “hilda” jaio zen, zoritxarrez erditze horretan bertan lehenago iritsi baitziren laurogeiko hamarkadan hainbeste eta hainbeste herrialde ito zituzten Egiturazko Doikuntza Planak. Lagos Plana berriro irakurrita, haren analisi eta proposamen gehienak gaur egungo Afrikarako berreskura daitezkeela ohartu gaitezke, eta, gainera, atsekabez egiaztatu dugu kontinenteak 40 urte baino gehiago daramatzala distopia ilun batean murgilduta, plan hori behar bezala gauzatzea eragotzi baitzaio.
Batzar horretan, INADES erakundeko familia panafrikarrak Nazioarteko Idazkaritzak proposatutako DOS berria baliozkotu behar du. Zoritxarrez, ez Afrikako landa-eremuaren egoera zailak, ez horren arrazoiek ez dute aldaketa handirik izan azken aldian, eta, beraz, aurreko DOSaren “core” ehuneko handi bat ez da aldatu eremu berrian. Hala ere, bada itxaropenerako arrazoirik: Inadesek “kolpe bikoitzari” heldu nahi dio.
Hala (coup double) deitu diote datozen urteetan sarearen ekintza gidatu behar duen ikuspegiari: orain arte Inadesek baliabide naturalen gobernantza txarrari, elikadura eta ingurumen segurtasunik ezari, biztanleriaren etsipen endemikoari eta abarrei aurre egin zien, laborarien antolakuntza eta ekoizpen gaitasunak indartzeko kimu berdeak jarriz, agrobusiness sistema menderatzaileari alternatibak proposatuz, gizarte eta ingurumen aldetik jasangarriak diren elikadura sistemak sustatuz. Hori izan da beti lehen “kolpea” eta bakarra; bigarrena, zerbait berria Sarearen DNA ezagutzen dugunontzat, hemendik aurrera establishment-a eta haren mekanismo estruktural toxikoak zalantzan jartzera dator, Afrikako agroko gaitzen jatorrian daudenak eta Inadesek kontinentean barreiatu nahi dituen itxaropen-agerraldien galga izan direnak beti.
Itxaropen eta kezkaren arteko nahasketa sentitzen dut, galderak buruan pilatzen zaizkidan bitartean: posible al da benetako eragin politikoa Afrikan? Antagonista ez da izaki abstraktu bat, ezta ipuinetako munstro bat ere, herrialde bakoitzean izen eta abizen aski ezagunak dituzten pertsonak baizik. Eta izen-abizenak ez direnean, duela hamarkada askotatik ezarritako siglak edo marka komertzialak direnean… badu Sareak muskulurik elite politiko eta ekonomikoei aurre egiteko? “Bataila” hau bulegoetan, kalean, parlamentuetan libratuko da? zein giza eta finantza baliabiderekin?
Zerumuga bera da: nekazari afrikarren emantzipazioa. Hala ere, aste honetan, Lomé-n, sistemarekin “hausturak eragitea” edo “sormen disruptiboa” erabiliz eragitea bezalako kontzeptuak entzun ditut. Hori berria da, eta eragiteko tradizio handia duen erakunde bateko kide naizenez, interpelatu egiten nau: nola lagundu diezaiokegu INADESi hasi berri dugun ibilbide honetan?
