Burundiko krisia: tragedia isila
Octavio Romano Vallejok idatzia. Nazioarteko lankidetza Afrikan.
2015eko apirilaren 25a. Bujumbura, Burundi Agintean dagoen alderdiak, CNDD-FDD alderdiak, presidentetzarako hauteskundeetarako bere hautagaia iragarri du: Pierre Nkurunziza zen orduko presidentea, bi agintaldi atzean zituela. Ordu gutxiren buruan, gizarte zibilak protesta egingo du Konstituzioaren eta Arushako Akordioen urraketatzat jotzen duenaren aurka, duela 10 urte gerra zibilari amaiera eman baitzioten.
Protesten errepresioa berehalakoa eta gupidagabea izango da (herrialdea gerra berri baten atarian jarriz) eta 300.000 pertsona baino gehiago inguruko herrialdeetan babestera behartuko ditu. 150.000 errefuxiatu baino gehiago Tanzaniako eta inguruetako hiru errefuxiatu-esparrutan.
Horretaz, tamalez, ia inork ez du ezer entzun.
Herrialde bat ahanzturan
Bost urtez askatasun mugatuak, tentsio soziala eta Europar Batasunak lankidetza oro blokeatu ondoren, 2020ko maiatzaren 20an presidentetzarako, legerako eta tokiko hauteskundeak egin ziren. Nahiz eta Nkurunziza jada ez aurkeztu, COVID-aren ondorioz hil egingo zen bi aste geroago, bere alderdia irabazle suertatu zen hautagai berri batekin, Évariste Ndayishimiye, nahiz eta emaitzak oposizioak arrakastarik gabe inpugnatu zituen, prozesuan zehar hautemandako irregulartasunak zirela eta. Gaur egun, Ndayishimiye presidenteak herrialdea egonkortu duela dirudi, arlo sozialean behintzat.
Erronka, ikaragarria, orain herrialdea ekonomikoki berreskuratzea da. 2022aren amaieran Europar Batasunarekin eta beste eragile multilateralekin lankidetza-harremanak berrezartzeak etorkizun hurbil horri itxaropena ematen bazion ere, errealitate gordina da Burundi 191 herrialdetako 187. postuan dagoela gaur egun, NBEk urtero argitaratzen duen Giza Garapenaren Indizean.
245 dolarreko bere per capita BPGa munduko txikiena da, Sierra Leonako 415 dolarretatik urrun, zerrendako azken-aurrekoa. Herrialdean dagoen dibisa eskasia kezkagarria da, eta Burundiko frankoa gero eta ahulagoa da dolarraren eta euroaren aldean. 2023an inflazioa %28,7ra iritsi zen, eta 2024rako aurreikuspen baikorrenek %16,5en bueltan kokatzen dute.
Dibisen defizitak prezioen igoera orokorra eragin du, batez ere inportatutako produktuena. Lurreko mugak ixtea eta, ondorioz, mugaz gaindiko merkataritza blokeatzea Ruandarekin, bi herrialdeek E.D.aren ekialdeko gatazkan esku hartzearen ondorioz. Ugandatik eta Indiako Ozeanoko portuetatik (Mombassa eta Dar-es-Salam, batez ere) datozen produktuen ibilbideari kalte egiten dio Kongok.
Gainera, duela bi urtetik herrialdeak hidrokarburoen hornikuntzan duen arazo larriak merkantzien garraioan eragiten dituen mugak ere kontuan hartu behar dira; izan ere, auto-ilara kilometrikoak daude, eta bost egunera arte itxaron behar da gasolindegietan erregaia lortzeko.
Hori ere ia inork ez daki.
Elikagaien segurtasunik eza
Hala, Burundiko familien % 90en diru-sarrerak prezipitazioen mende dagoen eta errendimendu txikia duen nekazaritza batetik datoz, nekazariek ongarri organikoak, biopestizidak eta kalitate oneko hazi autoktonoak lortzeko aukera gutxi dutelako. Demografia-presio handiko testuinguru batean, lurrak gero eta txikiagoak eta gero eta degradatuagoak dira, gehiegizko ustiapenaren, lurrak metatzearen eta zenbait esportazio-labore intentsifikatzearen eta higaduraren ondorioz.
Hori guztia, klima aldaketak eragindako txikizioekin batera (2024an, El Niño fenomenoak 50.000 hektarea labore suntsitzea eta 135.000 familiarentzako uztak galtzea eragin du), ekoizpen eskasa eta ez-anitza dakar, familia nekazarien nutrizio beharrak behar bezala betetzen ez dituena, eta duela urte batzuetatik hona elikadura ez-seguru endemikoa eragiten duena, Burundi munduko lau herrialde nagusien artean kokatzen duena.
Datu serioak dira, eta, beste behin, ez dira ezagutzen. Edo, hobeto esanda, inork ez du ezagutu nahi. Izan ere, ez al gaude hobeto honetan guztian dagokigun erantzukizun-zatia jakin gabe?
Ez dugu jakin nahi 12 urte daramatzagula, izan ezkerreko edo eskuineko gobernuekin, Saharaz hegoaldeko Afrikan Espainiaren lankidetzarik gabe. Dirudienez, nahiago dugu Hegoaldeko Mugako herrialdeetan arreta jartzea, migrazioa kontrolatzen lagunduko baitigute, hala nola Senegalen, Malin edo Mauritanian; baina ez dugu gauza handirik egingo "hegoalderago" dauden herrialdeen egoera hobetzeko, migrazio-bide askoren benetako abiapuntua baitira.
Ez dugu jakin nahi zergatik Laku Handietako eskualdean baliabide naturaletan aberatsak diren herrialdeek, R.D. Kongo edo Burundi Ruandaren itzalean daude oraindik; AEBek, Erresuma Batuak, Herbehereek eta abarrek diruz lagundutako herrialdea da Ruanda. bere lurpean ez dauden mineral estrategiko batzuen salerosketarako pribilegio bereziak dituela –onar dezagun eufemismoa–.
Hori oso ondo dago, hemen behar duguna bi edo hiru urtean behin gailu mugikorrak baitira, prezio onean, galdetu gabe nola den bidezkoa eta jasangarria zure hornikuntza-katea.
Kontsumo globala, eragin lokala
Ez dugu jakin nahi Burundin ekoitzitako kafea, tea, kotoia eta arroza ez direla Burundin kontsumitzen, handik oso urrun baizik. Hemen, urrutira joan gabe. Eta oso prezio onean, gainera, Burundiko nekazarien kontura, behartua baitago produkzioa gaizki saltzera ehungintzako edo nekazaritzako elikagaien multinazionalentzat lan egiten duten tokiko esportatzaileei.
Horrela zoriontsu senti gaitezke gure hirietan oso ezagunak diren arropa denda eta supermerkatu kateetan merke erosita.
Ez dugu jakin nahi gure apetaren ingurumen- eta gizarte-inpaktua: urte osoan gure linealetan bananak edo pinaburuak edukitzea, edo palma-olioz egindako produktuak kozinatzea edo kontsumitzea... Hobe da Afrika munduko berotegi bihurtzea, nahiz eta zenbait urtez soilik izan haren substratua itotzea NPK-ongarrien, sintesiko pestizida kimikoen eta genetikoki manipulatutako hazien erruz gure eskaera irradiatzen ari den.
Emakumearen emantzipazioa, trantsizio energetikoak, arrakala digitala, adimen artifiziala, burmuinen ihesa… Badira beste gai asko gure konfort eremu urrunetik baino ulertzen ez ditugunak, eta Afrikan duten eragina alde batera uzten jarraitzea ondo datorkigu. Asko, gai gehiegi. Hainbeste, horiek zerrendatzen saiatze hutsak alferkeria ematen duela... Ezta?
Zer egin dezakegu errealitate horren aurrean?
Burundiko egoera, Afrikako beste eskualde askotan bezala, kezkagarria da. Baina ezin dugu etsi ezjakintasunarekin edo axolagabetasunarekin. Errealitatea gogorra izan arren, jarduteko, aldaketaren parte izateko eta komunitateen bizimodua hobetzeko aukera dugu.
Alboan komunitaterik ahulenekin elkarlanean aritzen da, garapen jasangarria, elikagaiak eskuratzea eta hezkuntza eta giza eskubideak sendotzea sustatzen duten proiektuak bultzatuz. Hala ere, ezin dugu bakarrik egin. Zure laguntza, txikia izan arren, oso desberdina izan daiteke.
Burundin eta gure laguntza behar duten beste eskualde batzuetan ditugun proiektuetan parte hartzera gonbidatzen zaitugu. Zure ekarpenarekin, mundu bidezkoago baten alde borrokatzen jarrai dezakegu, non pertsona guztiek beren herrialdean aurrera egiteko aukera izango duten.
Parte hartu aldaketan. Izan ere, ez jakitea, informatzea eta jardutea errazagoa bada ere, hain beharrezkoa duten justiziara hurbiltzen gaitu.
